TÊN CÚNG CƠM

Cây thì là

Theo chuyện cổ tích thời xưa ông bà kể lại là: Ngày xửa ngày xưa, thuở thời tạo thiên lập địa, cây cỏ đều có tên, riêng một cây không biết mình tên gì, bèn lên tấu trình Ngọc Hoàng xin danh tánh.

Quỳ gối trước Thiên Nhan định trần tình, Ngọc Hoàng phán hỏi:" Ngươi tên chi?". Ấp úng thưa: "Muôn tâu, thì là..".Chưa dứt lời, Trời bảo:" Thì Là, hãy bình thân." . Thế là cây Thì Là từ đấy chính thức có tên trong “Sổ Bộ Đời” loài thảo mộc .

Riêng con người, tạo vật tinh vi siêu đẳng nhất, từ lúc còn là bào thai, cha mẹ đã hăm hở bắt đầu tìm đặt tên con theo qui lệ nước mình.

Dân ta có khuynh hướng cho rằng tên ảnh hưởng đến vận mệnh cả đời nên rất cẩn trọng trong việc đặt tên con. Thêm vào đấy, do ảnh hưởng chính trị, tôn giáo, địa thế, Việt Nam trở thành nơi gặp gỡ, hoán chuyển trào lưu tư tưởng, văn hóa..., quốc tế. Vì thế tên cũng theo đà tiến bộ văn minh trở nên dồi dào, tự do.

Tiếng Việt đơn âm có dấu, hầu hết các từ đều có nghĩa lại thêm Nho học bàng bạc thẩm thấu trong văn chương, bao nguyên nhân đó cũng đủ làm trở ngại hay phong phú hóa việc đóng dấu ấn con người.

Khi khai sinh, xin cẩn thận kiểm lại tên con trẻ, nếu không, có khi các ngài Chánh lục bộ vì vô tình thói quen quên bẳng hay đổi ngay dấu nét, tên cả đời rõ thắm thía đắng cay!  Như chữ:

"R" (rờ) thành "D"(dê), “dâu”  thành “ râu”

Y dài thay I  ngắn, “thúy” thành “thúi”,

chữ "giai" mà thêm chơi dấu sắc, giai thành”giái”

“CH”(chờ) đọc “TR”(trờ) "châu" hành "trâu" quả thật là … hết ý!

Chẳng những thế, theo cổ tục còn cử tên kỵ húy, tên không được trùng với danh tánh ông bà và ngay cả hàng xóm vì "bà con xa không bằng láng giềng gần".

Tên cúng cơm thường chỉ được sử dụng trên giấy tờ, luật pháp, nhất là ở miền Nam, nên chỉ gọi nhau bằng thứ mà thôi. Cả xóm làng toàn là chị hai, cô ba, bác tư, chú tám..

Và có lẽ để phân biệt dễ dàng âm thầm thêm "rờ mọt" (remorque) vào thứ tạo tên riêng hay hổn danh theo tướng, tật, thói quen, âm vận, nghề nghiệp... Người Pháp có Louis Le Grand ta chẳng kém nào Hai Hòn, Ba Xạo, Tư Xệ, Năm Lùn, Sáu Lé, Bảy Cao, Chín Niểng, Mười Ù,..

Tên Việt ta thường gồm ba chữ: họ, chữ lót, tên.

Quan niệm cổ truyền, "nam nữ thụ thụ bất thân" nên Lục Vân Tiên sau khi giải cứu Kiều Nguyệt Nga đã nói :

‘’Khoan khoan ngồi đó chớ ra, 

   Đó là phận gái đây là phận trai.’’   

        

Có thể cũng ảnh hưởng đến việc đặt tên con, Nam Văn, Nữ Thị, chữ lót hầu phân biệt gái trai. 

      Bìa hai tập Lục Vân Tiên cổ tích truyện có tranh minh họa, EFEO, Paris.RFI / Tiếng Việt

Rồi dần dần để theo kịp trào lưu tiến hóa, tên cũng biết hòa đồng bình đẳng. Tên loài hoa như Hồng, Lan... không còn ưu tiên độc quyền cho giới quần thoa như Phương Trang Nhất không đặc biệt dành riêng cho nữ hay nam. Tên cũng "unisex" không phân biệt gái trai như quần "Jean", giày "Nai kì"(Nike) thể tháo...

Mỗi thứ tiếng đều chuyển mình dũa mài biến đổi, tên cũng theo thời trau chuốt đẹp sang hơn. Bay bướm hơn, phóng khoáng hơn, cách đặt tên không còn gò bó nữa, không màng "văn thị", Căn bản ba chữ được du di dài ngắn, ảnh hưởng ngoại quốc nên hai họ cha mẹ cũng được ghép liền vào trước tên con.

Trần Lý

Trần Thành Mỹ

Trịnh quang Mỹ Phương

 Phạm Trịnh Quang Liêm

Phải theo thời mới "síc" không quê, báo hại lắm lúc, đầu trên xóm dưới, trẻ con trùng tên chỉ khác nhau chữ lót. Tinh thần đoàn kết quả được nâng cao, mạng lưới tên được giăng ra làm sờn lòng bao kẻ địch. Đừng cắt cớ lượn qua nhà người đẹp gọi tên em, chẳng những khó thấy em mà toàn thấy anh của em mới sợ !

Ngày xưa, có thể vì mê tín dị đoan, sợ "ông bà quở", nên đặt tên cho con “xấu háy” hoặc tên khác kêu riêng như Tửng, Cu Tèo, Thị Mẹt,..Ngày nay, để gọi tưng "cục cưng" con, cha mẹ thường dùng danh từ hoa mỹ dễ thưong hơn như Tú ti, Cà Na, Thiện, Mạnh.. hoặc "trí thức" hơn vay mượn nước ngoài "Rĩ" (Marie ), “Ri"(Henri),“Răng“(Jean),"Rắc"(Jacques )...ngộ nghĩnh vui tay ghê!

Rắc rối và buồn cười nhất là việc cử tên, chẳng những không được đặt trùng mà còn đọc trại. Ví dụ tên ‘Đồ’ đọc trại ra là ‘Đà’, đồ đạc thành đà đạc, đồng hồ ra đồng giờ, “nghĩa “thành ngãi, “hoa “ thành huê. Thời quân chủ chuyên chế, trong thi cử cấm phạm húy, viết trúng tên hoàng tộc chẳng những bị đánh rớt mà có khi còn bị tru di . Dần dần những từ biến dạng ấy trở thành thổ ngữ địa phương.

Ngoài ra, tên đẹp hay chưa đủ còn tùy thuộc cách phát âm của miền, vùng, địa phương. Như thế là có khi nghĩ đúng, làm đúng, vẫn sai. Ý đẹp, viết đúng, đọc sai, tai hại! Một ví dụ tên Long Các đẹp thế, mà gặp phải người miền Trung xướng lên thì lắm lúc cũng cười ra nước mắt!

Tiếng Việt ta thâm thúy thật, vậy mà đôi khi nghe ra cũng "ngậm đắng nuốt cay thế nào"! Do đó, các dấu tượng trưng cho nốt nhạc âm hưởng cũng chiếm phần quan trọng trong việc tạo sắc thái, tính truyền cảm đặc biệt. Vậy viết, đọc phải rõ ràng, nếu không, nhầm lẫn, hiểu sai, như:

                                          "Chữ tài liền với chữ tai một vần".

Chẳng hạn khi nghe đọc câu : con cop cham cham xuong hang, có thể nghĩ ra hai cách viết: con cọp …”chấm chấm” xuống hàng, hoặc con cọp “chầm chậm” xuống hang.

Ngày nay, để hội nhập với đời sống nước ngoài, tiếng Việt thường được viết không dấu. Tên Việt cũng thế, nếu không biết trước thật khó lòng mà đọc đúng, như « Ngũ Tử Tư “ viết không dấu có thể đọc ra là “ Ngu Tự Tử“, “Ngũ tự Tư” và bao hiểu lầm thắc mắc trật đường rầy xảy ra như "Cụ" trơn tru thành "Cu", "Ngũ" quên ngã ra "Ngu"...lỡ khóc lỡ cười !

       

Nhớ lại đọc “một chuyện tiếu lâm” trên báo : Một du khách Mỹ thấy hàng chữ CAM DAI BAY được viết trên tường hoặc trên tấm bảng được treo ở nhiều nơi trong thành phố lớn, vị khách tò mò nầy mới hỏi hảng du lịch: “Ở Việt nam tôi đã thăm Nha Trang Bay, Ha Long Bay, Cam Ranh Bay còn Cam Dai Bay nầy ở đâu mà tôi thấy quảng cáo nhiều thế vậy?”. Ngẩn ngơ! Vì thật ra ba chữ viết không dấu đó là “CẤM ĐÁI BẬY“

Ngoài ra, xin nên hạn chế viết tắt tên người gởi trên bao thư chẳng hạn. Vì phần lớn mẫu tự ta thường đuợc phiên âm hai cách, như chữ T đọc là tê, tờ, nếu không biết, người xướng lên có cơ … á khẩu, người nghe lắm lúc nghẹt thở thộn người. Ví dụ:

        Người gởi viết: NBM; Người nhận đọc: Anh Bê Em

        Người gởi viết :TQN;  Người nhận đọc: Tê Cu Anh

Hơn thế nữa, dân ta vốn thích khôi hài thường hay nói lái, lối đá giò lái "tuyệt cú mèo", chưởng phong khó đỡ, chất xúc tác biến mặt đổi màu nhanh chóng, trắng thành xanh đỏ, đen ra trắng bệch xám ngắt như tờ. Tên có ý nghĩa như ‘’Công’’,"Đức","Nhứt", "Thái", « Đạo », ..chỉ cần thêm chữ đúng vận "hạp nhãn" đứng kề như ‘’công ngủ’’, đệ "nhứt cấp", trà "Thái đức", "Đạo cụ". "Đạo dụ",  "Du ca"  là phản ứng xảy ra ngay!

Bạn có thấy tiếng mình sao mà tinh tế lạ, tổ tiên ta thông minh tiến bộ biết dường nào! Bao nhiêu lần bị xâm lăng lệ thuộc, tiếng vẫn còn trau chuốt đẹp hay hơn. Tên ngày cũ «An nam» lưu niệm, "Việt Nam" nay bốn biển biết uy danh!

Vốn đã trót sinh trên trần thế, xin giữ tròn tên tuổi với quê hương. Gắng tiếp nối giống dòng Hồng Lạc, tên ta còn nước ắt mãi tồn vinh.

                                                                                              Cô Trần Thành Mỹ