Chuyện ít biết về 3 lần trùng tu Nhà thờ Đức Bà

Nhà thờ Đức Bà ở TP.HCM đang được trùng tu. Đây không phải lần đầu tiên mà việc thay đổi diện mạo và tôn tạo thì ít nhất đã hơn 3 lần trước đó.

Nhà thờ do kiến trúc sư Bourad thiết kế và thi công theo mô phỏng từ nhà thờ Đức Bà Paris, Pháp. Vì thế người dân ít khi gọi tên chính thức của nó - là “Vương cung thánh đường chính tòa Đức Mẹ vô nhiễm nguyên tội” – mà quen gọi là Nhà thờ Đức Bà cho gần gũi, dễ nhớ, và cũng là cách để liên tưởng đến nhiều nhà thờ Đức Bà (Notre Dame) khác trên thế giới.

Ba lần tôn tạo

Đầu tiên phải kể đến việc xây thêm hai đỉnh tháp chuông vào năm 1895, sau khi Nhà thờ đã khánh thành được 15 năm. Lý do của việc xây thêm này gần như không được công bố rộng rãi, nhưng theo giới nghiên cứu kiến trúc, có lẽ để làm rõ nét hơn phong cách gothic (kiểu mái vòm vuốt nhọn), dù công trình này còn kết hợp phong cách roman (kiểu vòm cong tròn). Cũng có ý kiến cho rằng đây là cách tìm kiếm một vài nét riêng, để nhà thờ Đức Bà ở Sài Gòn khác một chút với nhà thờ Đức Bà ở Paris, ở Nice (Pháp) và nhiều nhà thờ Đức Bà khác trên thế giới.

Từ trái qua là các nhà thờ Đức Bà ở Paris, ở Nice, ở Sài Gòn (trước năm 1895) với những nét tương đồng nhất định

Cũng xin nhắc lại rằng, ban đầu hai tháp chuông cao 36,6m, không có mái, nên việc xây thêm để nâng chiều cao lên 57,6 m, nếu tính luôn đỉnh thánh giá là 60,50 m, với có 6 chuông đồng nặng khoảng 28,85 tấn là việc không hề đơn giản. Linh mục Hồ Văn Xuân (Trưởng ban trùng tu nhà thờ Đức Bà) đã cho biết về 3 giai đoạn trùng tu là mái, nội thất, và tháp chuông. Cho nên việc xây thêm hai tháp chuông hồi 1895 (do kiến trúc sư Gardes thiết kế riêng) cũng là trùng tu lớn.

Kế đến là năm 1903, tại vườn hoa trước nhà thờ, người Pháp cho dựng tượng đồng Pigneau de Béhaine, tay trái dẫn hoàng tử Cảnh (con vua Gia Long) trong tư thế bước tới. Đây có thể nói là lần tôn tạo thứ hai, tạo lập cảnh quan, vì không gian trước nhà thờ khi có tượng và khi không có tượng rất khác nhau. Đến năm 1945, tượng bị phá bỏ dưới thời của Chính phủ Trần Trọng Kim.

Năm 1958, Linh mục Giuse Phạm Văn Thiên đặt tượng Đức Mẹ bằng đá cẩm thạch trắng của Ý. Ngày 16/2/1959 làm lễ dựng tượng ngay trên đế tượng Pigneau de Béhaine và dâng tước hiệu Nữ vương hòa bình, từ đây mọi người mới gọi là nhà thờ Đức Bà. Lần tôn tạo thứ ba này khá quan trọng, nó gián tiếp giúp định hình tên gọi mới (dù không chính thức) suốt nửa thế kỷ qua.

Tượng Nữ vương hòa bình và hai tháp chuông là những dấu ấn lớn về tôn tạo trong quá khứ

Dấu ấn lịch sử ở những viên ngói

Theo sử liệu, ngày 7/10/1877, Nhà thờ được khởi công, khoảng hai năm rưỡi sau, ngày 11/4/1880 thì khánh thành. Công trình với chiều dài 93m, rộng 35m và cao 75m, với vật liệu đa phần phải mang từ Pháp đến, mà đạt tiến độ như vậy là rất nhanh. Chúng ta đã quá quen với các công trình bị xây dựng ì ạch, mỗi lần đi ngang nhà thờ này và nghĩ đến khoảng hai năm rưỡi để hoàn thành, chắc sẽ được thêm một lần trầm trồ.

Đa phần gạch ngói xây dựng được làm tại Marseille (Pháp), thế nhưng năm 2004, khi tôn tạo nhẹ lại mái ngói, người ta thấy một số viên ngói khắc chữ “Wang-Tai Saigon”, rồi ngói Indochinois (Đông Dương), ngói Phú Hữu… nữa, chứng tỏ việc trùng tu (ít nhất là mái ngói) đã diễn ra mấy lần trước đó.

Hai loại ngói sau thì nhiều người biết rồi, còn Wang-Tai là ai? Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đức Hiệp, Wang-Tai (Vương Đại) là một Hoa kiều sống ở Sài Gòn từ khoảng 1859. Ông được nhiều tác giả người Pháp (thập niên 1880, 1890) ca ngợi vì có ngôi nhà bằng gạch lớn và đẹp nhất Sài Gòn, ngay bến Bạch Đằng ngày nay. Dọc các thương cảng ở Sài Gòn, dọc theo rạch Bến Nghé có rất nhiều xưởng làm gạch và ngói của Vương Đại. Tại triển lãm về công nghiệp và nông nghiệp năm 1880, gạch của ông được huy chương bạc; tại triển lãm quốc tế năm 1878 ở Paris, đồ gốm sản xuất ở Chợ Lớn của ông cũng xuất hiện.

KTS Lê Thanh Sơn: Nhà thờ Đức Bà Sài Gòn pha trộn nhiều phong cách kiến trúc

Nhà thờ Đức Bà ở Sài Gòn là một trong những di tích kiến trúc - lịch sử - văn hóa có vị thế quan trọng bậc nhất của thành phố.

Truy lại nguồn hay hậu duệ làm gạch ngói của Vương Đại, hoặc Phú Hữu có thể góp một phần vào việc trùng tu nhà thờ Đức Bà hiện nay.

Văn Bảy

Điều gì đã cứu Châu Âu thoát khỏi tuyệt vọng bị xâm chiếm bởi lực lượng hùng mạnh của các Đại Hãn Mông Cổ?

Trong Thành Cát Tư Hãn Toàn truyện, Thành Cát Tư Hãn được mệnh danh là “Con Cưng Của Trời”. Tuy nhiên, trên thực tế có một “kế hoạch vô hình” nhưng hết sức hoàn hảo đã luôn ngăn cản quân Mông Cổ xâm chiếm Châu Âu, mặc cho sự cai trị của những Đại Hãn rất tài ba và những kế hoạch xâm chiếm hoàn mỹ của họ. Thế lực này phải chăng chính là “Thiên Ý”?

Vào thế kỷ thứ 13, quân Mông Cổ với khí thế hùng mạnh đã có ý định đánh chiếm toàn bộ châu Âu. Điều này đã khiến các nước châu Âu phải run sợ trước ý định này.

Khi Thành Cát Tư Hãn, người đã sáng lập ra Đế quốc Mông Cổ qua đời vào năm 1227, ông đã để lại con trai mình, Oa Khoát Đài, một lãnh thổ trải dài từ đông bắc Trung Hoa đến biển Caspi, phía Bắc nước Iran hiện đại. 

Oa Khoát Đài (1229 – 1241)

Oa Khoát Đài thực hiện di nguyện của cha ông và tiếp tục cuộc chinh phạt của Đế quốc Mông Cổ. Giống như tất cả những người con khác của Thành Cát Tư Hãn, ông đã tích cực tham gia vào việc chinh phục phía tây Trung Quốc và Trung Á.

Vào năm 1240, quân Mông Cổ đã tấn công Kiev và chinh phục được Galich. Mông Cổ nhanh chóng thúc đẩy việc bành trướng đến phía Tây. Tình hình ở Châu Âu trông có vẻ không khả quan và các nước đều nơm nớp lo sợ khi quân Mông Cổ sắp đánh chiếm.

Các quốc gia như Nga và Ban-tích lần lượt bị Mông Cổ xâm chiếm và quân Mông Cổ tiếp tục tiến vào trung tâm của Châu Âu. Ba Lan, Hungary và Cộng hòa Séc bắt đầu chuẩn bị cho cuộc chiến tranh chống quân Mông Cổ.

Vào tháng 12 năm 1241, Oa Khoát Đài bất ngờ qua đời. Trước đó Oa Khoát Đài đã ra lệnh xâm chiếm phần còn lại của Châu Âu, tiến tới vùng “Biển lớn” (Đại Tây Dương), nhưng cái chết của ông đã khiến cho cuộc chinh phạt Châu Âu từ phía Đông phải đột ngột hoãn lại.

Người Mông Cổ rút lui vào cuối mùa xuân năm 1242. Các hãn được gọi trở về Karakorum nơi hội nghị kurultai được tổ chức để bầu Đại hãn mới. 

Thiên Ý khiến người Mông Cổ không xâm chiếm được Châu Âu?

Bạt Đô là người có tiềm năng để cai trị tuy nhiên lại không được chọn làm Đại hãn vì vậy ông quyết định không quay trở lại Mông Cổ nữa. Thay vào đó, ông dừng chân tại phía Bắc nước Nga để trở thành Kim Trướng Hãn Quốc. 

Bạt Đô (1205-1255)

Bạt Đô sau này đã quyết định nối lại cuộc xâm chiếm vào châu Âu khi Mông Kha lên cai trị, tuy nhiên vào năm 1255, Bạt Đô cũng đột ngột qua đời khi những kế hoạch của ông có thể thành hiện thực. Những Đại Hãn khác cũng có kết cục tương tự, đều đột ngột qua đời khi có ý định đánh chiếm Châu Âu.

Những phát hiện mới từ các nhà nghiên cứu tại đại học Princeton đã đưa ra lý do về việc tại sao sự xâm lược của Mông Cổ ở Châu Âu thất bại. Các nhà nghiên cứu cho rằng sự hiếu chiến của quân Mông Cổ đã bị ngăn chặn bởi thời tiết, điều này đã cản trở việc đột kích bất ngờ vào những thành phố Châu Âu.

Các nhà nghiên cứu đã lấy mẫu gỗ từ 5 vùng của Á-Âu để theo dõi thời tiết như thế nào trong suốt thời kỳ này. Họ đã phát hiện ra khí hậu và môi trường ở Hungary đặc biệt lạnh và ẩm ướt một cách bất thường trong khoảng ba năm, từ năm 1238 đến năm 1241.

Với sự tan rã của tuyết và môi trường ẩm ướt vào mùa xuân đã khiến những đồng bằng ở Hungary thành những đầm lầy. Những chiến binh Mông Cổ thấy việc di chuyển hàng ngàn con ngựa trong địa thế là không thích hợp và quá khó khăn để tiến hành một cuộc chiến tranh.

Có phải đội quân Mông Cổ hùng mạnh đã bị ngăn chặn bởi tình hình thời tiết hay không? Một số sử gia nói rằng việc thay đổi thời tiết thì không đủ để ngăn cản đội quân Mông Cổ tiến vào Châu Âu.

Thời tiết là một trong những nhân tố đã cứu Châu Âu khỏi bị chiếm từ Đế quốc Mông Cổ, tuy nhiên những cái chết kỳ lạ và đột ngột của các Hãn, Đại Hãn tài giỏi cũng là nhân tố chủ yếu giúp ngăn chặn kế hoạch xâm chiếm Châu Âu của Đế quốc Mông Cổ.

Chỉ cần chuẩn bị thực hiện kế hoạch đánh chiếm Châu Âu thì những Đại Hãn sẽ qua đời. Quả là: “Người tính không bằng trời tính”. Dù có tài giỏi đến đâu, kế hoạch có hoàn mỹ đến mấy cũng không thoát khỏi sự sắp xếp hoàn hảo của Thiên Ý.

Phương Lâm