Là một vị vua lừng lẫy trong lịch sử, thế nhưng phần mộ của vua Càn Long lại không được yên ổn. Vụ trộm mộ khét tiếng đã phá hủy nơi an nghỉ của ông và hơn thế nữa.

Năm 1928, những cư dân sống ở gần Lăng mộ phía Đông của nhà Thanh đột nhiên nhận được một thông báo lạ nói rằng một cuộc tập trận quân sự ở đây, và do đó yêu cầu những người có liên quan phải sơ tán hoặc không được ra ngoài.

Địa điểm nằm ở phía Đông lăng mộ của triều đại nhà Thanh, những người bảo vệ lăng mộ cũng bị binh lính xua đuổi.

Chính lãnh chúa Tôn Điện Anh là người lãnh đạo đơn vị này. Thực chất cuộc tập trận chỉ là "tấm màn chắn" cho âm mưu cướp kho báu ở Đông Thanh Mộ. Sự việc sau khi được phanh phui đã gây chấn động dư luận vào những năm 1920.

Tháng 7 năm đó, sau khi sơ tán những người không liên quan xung quanh, Tôn Điện Anh bắt đầu kế hoạch cướp lăng mộ của mình. do thời gian không cho phép nên cuối cùng hắn đã chọn hai địa điểm làm hướng "tấn công chính", một là nơi an táng của Từ Hi Thái hậu nhà Thanh.

Mục tiêu số hai là lăng mộ của Vua Càn Long. Do không thể tìm thấy lối vào cung điện dưới lòng đất Tôn Điện Anh trực tiếp cho nổ tung ngôi mộ. Không khó để tưởng tượng hành vi này đã xúc phạm đến thi thể người quá cố như thế nào.

Sau khi nhận được tin tức, những người nhà Thanh còn sót lại vội vã đến hiện trường. Tất cả những gì họ chứng kiến là một đống lộn xộn, ngổn ngang.

Vua Càn Long (Ảnh: Sohu)

Cung điện dưới lòng đất của Càn Long đầy nước đọng, gia tộc triều Thanh phải mất 5 ngày dùng máy bơm để bơm nước đọng ở bên trong. Bên trong quân lính đã thử tiến vào nhưng đều thất bại.

Theo các thông tin được ghi lại, sau nhiều ngày tìm kiếm, xương cốt của Càn Long bị ngâm trong nước đã được tìm thấy: "May mắn thay, hộp sọ của vua Càn Long và các phi tần của ông đã được tìm thấy".

Ngoài ra tài liệu còn ghi lại "lúc bọn cướp tranh nhau đồ mai táng, thổ phỉ nhiều lần chen chân giẫm nát khiến hài cốt bị hư hỏng".

Theo ghi chép lịch sử, tại đây, ngoài Càn Long, nơi này còn chôn cất hai hoàng hậu và ba phi tần, nhưng mọi người đều không biết xương cốt của ai.

Ngoài ra, 4 chiếc đầu lâu cũng được tìm thấy trong lăng mộ. Về cơ bản, giới chuyên môn nhận định chiếc lớn nhất phải thuộc về Càn Long, vì chiếc quan tài thuộc về ông ở gần đó. Tuy nhiên, khi phát hiện ra, phần hộp sọ đã bị che khuất bởi đất đá và bị nghiền nát.

Khi Phổ Nghi biết được sự việc đã vô cùng tức giận và thề sẽ "báo thù". Tuy nhiên, điều duy nhất ông có thể làm là kiện Tưởng Giới Thạch cùng các thành viên trong gia tộc.

Tôn Điện Anh khi đó nhờ các mối quan hệ đem châu báu đi hối lộ khắp nơi. Vụ án trộm kho báu này kết thúc chóng vánh và dần lắng xuống khi đám thuộc hạ của hắn bị bắt và tống vào ngục.

Theo Thuy Anh/Báo Tổ quốc

Tảng băng lớn nhất thế giới vừa tách khỏi Nam Cực, có diện tích bề mặt rộng hơn cả thủ đô Hà Nội

Dài 175 km và rộng 25 km, diện tích bề mặt của nó trải dài tới hơn 4.300 km vuông.

Cơ quan Vũ trụ châu Âu cho biết một tảng băng khổng lồ, lớn hơn cả đảo Majorca của Tây Ban Nha, đã tách khỏi rìa đông của Nam Cực nơi tiếp giáp với biển Weddell, trở thành tảng băng trôi lớn nhất trên thế giới.

Theo tuyên bố đăng trên trang web của mình, cơ quan vũ trụ cho biết tảng băng này đã được các nhà khoa học đặt tên là A-76, được phát hiện trong các bức ảnh vệ tinh gần đây do vệ tinh Sentinel-1 thuộc Chương trình Copernicus chụp.

Tảng băng có chiều dài 175 km, rộng 25 km và có diện tích bề mặt khoảng 4.320 km vuông. Để so sánh, thì hòn đảo du lịch Majorca của Tây Ban Nha ở Địa Trung Hải có diện tích chỉ 3.640 km vuông, hay bang Rhode Island của Mỹ cũng chỉ là một khối đất có diện tích 2.678 km vuông. Nó cũng lớn hơn diện tích của cả thành phố Hà Nội, hiện vào khoảng 3.359 km vuông.

Trước A-76 thì tảng băng trôi lớn nhất trên Trái Đất có tên khoa học là A-23A, với diện tích bề mặt 3.380 km vuông và cũng trôi nổi ở biển Weddell.

Ảnh A-76, tảng băng lớn nhất thế giới, chụp bởi vệ tinh Copernicus Sentinel-1 của ESA, ngày 20/5/2021.

Hồi đầu năm nay, các nhà khoa học cho biết một tảng băng khổng lồ khác ở Nam Cực đã có nguy cơ đe dọa một hòn đảo có đông chim cánh cụt ở cực nam Nam Mỹ. Tuy nhiên, nó đã mất đi phần lớn khối lượng và vỡ thành nhiều mảnh.

Còn A-76 lần đầu tiên được phát hiện bởi Cơ quan Khảo sát Nam Cực của Anh và được xác nhận bởi Trung tâm Băng quốc gia Mỹ có trụ sở tại bang Maryland bằng cách sử dụng hình ảnh từ Copernicus Sentinel-1.

Vị trí tách ra của nó thuộc thềm băng Ronne, gần chân bán đảo Nam Cực, là một trong những thềm băng lớn nhất nơi những tảng băng khổng lồ kết nối với đất liền của lục địa và mở rộng ra các vùng biển xung quanh.

Ted Scambos, một nhà nghiên cứu băng học tại Đại học Colorado, cho biết việc tách rời định kỳ các khối băng lớn đó là một phần của chu kỳ tự nhiên và việc A-76 bị đứt rời, có khả năng bị tách thành hai hoặc ba mảnh, không liên quan đến biến đổi khí hậu.

Scambos cho biết Ronne và một thềm băng rộng lớn khác, Ross, đã "hoạt động ổn định, gần như theo chu kỳ" trong hơn một thế kỷ qua. Và theo chuyên gia này thì vì băng đã nổi trên biển trước khi tách ra khỏi bờ biển, nên việc tách ra của chúng sẽ không làm tăng mực nước biển.

Tuy nhiên, một số thềm băng dọc theo bán đảo Nam Cực đã trải qua quá trình tan rã nhanh chóng trong những năm gần đây, theo một hiện tượng mà các nhà khoa học tin rằng có thể liên quan đến hiện tượng ấm lên toàn cầu, theo Trung tâm Dữ liệu Băng tuyết Quốc gia Mỹ.

Theo Bảo Nam/Gia đình & Xã hội

Lặn xuống rãnh biển sâu thứ 3 thế giới vẫn thấy rác thải nhựa.

Trong hành trình khám phá rãnh biển sâu khoảng 10.000 m so với bề mặt, các nhà khoa học Philippines phát hiện rác thải nhựa, thay vì những loài sinh vật biển sâu.

Tiến sĩ Deo Florence Onda - nhà hải dương học vi sinh vật 33 tuổi thuộc Viện Khoa học biển Đại học Philippiness - thực hiện hành trình 12 giờ xuống rãnh biển sâu thứ 3 thế giới nhằm tìm kiếm những điều bí ẩn trong lòng đại dương. Điều bất ngờ họ tìm thấy ở cuối hành trình là rác thải nhựa của con người, Channel News Asia đưa tin ngày 29/5.

Tiến sĩ Onda cho biết: “Những mô tả đầu tiên của rãnh Emden, thuộc rãnh Philippines - một trong khu vực sâu thế giới - vào những năm 1950-1970 thật sự chưa chính xác vì hạn chế về công nghệ lúc bấy giờ. Đây là cơ hội để tôi và người bạn đồng hành Victor Vescovo - nhà thám hiểm thuộc tổ chức Caladan Oceanic - phát hiện điều gì thật sự đang xảy ra ở đó”.

Ông Onda kể lại: “Khi sắp chạm đến đáy, chúng tôi mong chờ nhìn thấy những thứ đáng sợ, bò lổm ngổm. Thật trớ trêu, chúng tôi phát hiện một thứ không mấy xa lạ. Chúng tôi nghĩ đó là sứa, nhưng không, đó là rác nhựa”.

“Có rất nhiều rác trong rãnh. Có rất nhiều đồ nhựa, một chiếc quần, một chiếc áo sơ mi, một con gấu bông, bao bì và rất nhiều túi nhựa. Chúng tôi sửng sốt khi thấy điều này”, ông Onda nói.

Rác thải nhựa được tìm thấy dưới rãnh Emden có độ sâu 10.000 m so với mực nước biển. Ảnh: Caladan Oceanic.

"Tôi hân hoan khi được xuống tới đáy rãnh. Nhưng trở thành nhân chứng cho mức độ ô nhiễm nhựa đáng báo động là một điều khác. Rác sẽ không chỉ ở nơi người ta xả ra. Nó sẽ chìm xuống biển”, ông Onda cho biết thêm.

Theo nhóm nghiên cúu của Tiến sĩ Onda, tác động xuyên biên giới của rác thải nhựa gây ra những hậu quả khôn lường đối với hệ sinh thái biển - nền tảng sự sống trên hành tinh.

Ông Onda cho biết: “Các vi sinh vật biển là là nguồn lưu trữ carbon, có tác động trực tiếp đến quá trình biến đổi khí hậu. Khi sinh vật phù du tiêu thụ CO2 từ khí quyển, chúng chuyển khóa thành chất hữu cơ chìm xuống đáy đại dương và ở đó hàng triệu năm”.

“Chúng tôi chưa hiểu rõ mức độ đa dạng sinh học ở môi trường biển sâu, cũng như tác động của chúng đối với các quá trình phát triển, đến thời tiết và khí hậu trên toàn cầu. Nhưng loài người đang thay đổi điều đó”, các nhà khoa học cho biết thêm.

Các nghiên cứu mới đây chỉ ra rằng các khu vực sâu hơn của đại dương đang ấm lên với tốc độ chậm hơn so với trên bề mặt. Tuy nhiên, đối với những sinh vật biển ở vùng biển sâu, tác động của hiện tượng ấm lên toàn cầu có thể nghiêm trọng hơn.

Mặc dù cần nhiều nghiên cứu hơn để tìm hiểu vì sao rác thải có thể đến nơi sâu nhất của đại dương, phát hiện của Tiến sĩ Onda cho thấy đại dương là dòng chảy liên tục, không có ranh giới.

Cường Lê

10 loài nguy hiểm nhất hành tinh, hơn một nửa cực "gần gũi" với con người

Nhiều người nghĩ rằng các loài thú săn mồi như gấu, sư tử, cá sấu,... là mối đe dọa hiện hữu với con người. Tuy nhiên, những cái tên trong danh sách này sẽ làm thay đổi quan điểm của bạn.

1. Muỗi

Là loài côn trùng nhỏ bé, nhưng số lượng không thể kiểm soát khiến muỗi được xem là mối đe dọa lớn nhất với con người. Theo thống kê, muỗi là nguyên nhân gây ra hơn 830.000 ca tử vong mỗi năm.

Con số thống kê này bao gồm hàng loạt mầm bệnh từ muỗi như Zika, sốt rét, sốt xuất huyết, viêm não Nhật Bản, sốt vàng da,... dẫn tới tử vong ở người.

2. Rắn

Bất kể chúng ta có thể yêu rắn hoặc ghét chúng, nhưng rắn là loài bò sát nguy hiểm, và đe dọa tới cuộc sống của con người.

Mỗi năm, rắn giết chết trung bình 100.000 người theo nhiều cách khác nhau. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), 600 trong số 3.000 loài rắn có nọc độc.

Điều đáng sợ là nhiều loài rắn nguy hiểm bậc nhất có thể sống ngay trong khu dân cư ở những khu vực hạn chế tiếp cận với dịch vụ y tế, chẳng hạn như Ấn Độ.

Các loài rắn khác, chẳng hạn như trăn hoặc anacondas, sẽ chỉ đơn giản là cuốn siết và khiến nạn nhân ngạt thở. Trong khi đó, một số loài như rắn hổ mang thậm chí có thể phun nọc độc vào mặt để giết người.

3. Chó

Chó được xem là "bạn của con người", nhưng cũng được xem là loài động vật nguy hiểm xếp thứ 3. Chó có thể bị nhiễm bệnh dại, và gián tiếp gây ra cái chết ở người.

WHO cho biết chó đóng góp xấp xỉ 99% tổng số ca lây truyền bệnh dại cho người. Mặc dù có thể được điều trị tận gốc bằng vắc-xin ngăn ngừa bệnh dại, tuy nhiên hầu hết các trường hợp tử vong xảy ra ở các vùng nông thôn của châu Á, châu Phi hoặc Nam Mỹ, nơi không phải lúc nào cũng có thể tiếp cận được loại vắc-xin này.

Ngoài mối nguy hiểm từ bệnh dại, số ca tử vong/bị thương do chó tấn công người cũng bị đặt ở tình trạng báo động.

4. Ốc nước ngọt

Mặc dù chẳng có cách nào loài ốc sên có thể tấn công con người, tuy nhiên chúng thường biết đến với việc truyền bệnh Schistosomiasis - một căn bệnh lây nhiễm qua đường tiết niệu và ruột cho con người.

"Con đường nhiễm bệnh" là thông qua tiếp xúc với nguồn nước bị nhiễm ký sinh trùng do ốc nước ngọt thải ra.

Tình trạng này phổ biến nhất ở các nước đang phát triển, nơi người dân sử dụng nước không sạch để sinh hoạt hàng ngày.

Theo thống kê, ốc nước ngọt gây ra cái chết cho khoảng từ 10.000 - 20.000 người mỗi năm.

5. Bọ sát thủ

Bọ sát thủ, hay bọ ám sát (Assassin Bug) là giống bọ ký sinh, hút máu, phổ biến tại gần như mọi lục địa trên thế giới.

Chúng cắn rất đau và khi cắn sẽ truyền một căn bệnh gọi là bệnh Chagas, gây nhiễm trùng và viêm các mô của con người.

Đối với các loài côn trùng, bọ sát thủ tiêm nước bọt vào con mồi, khiến các mô tan chảy ra. Sau đó, chúng sẽ hút hết chất lỏng để tiêu hóa.

Trung bình mỗi năm, bọ sát thủ chịu trách nhiệm cho cái chết của khoảng 10.000 - 12.000 người.

6. Ruồi xê xê

Ruồi xê xê hay ruồi tse-tse/Tsetse là một loài ruồi vùng nhiệt đới châu Phi. Bên cạnh mối nguy hại truyền đủ thứ bệnh như các loài ruồi khác, nó còn đặc biệt nguy hiểm đối với con người.

Theo đó, loài ruồi này có một chiếc vòi luôn duỗi thẳng ra phía trước, sẵn sàng sử dụng để hút máu cả người và các loài động vật khác.

Nước bọt của chúng chứa các trùng tripanosoma (trùng mũi khoan), là tác nhân truyền bệnh "buồn ngủ gây chết người". Nạn nhân thường có triệu chứng cúm, mệt mỏi, sốt, đau đầu nghiêm trọng, sưng tấy. Trong nhiều trường hợp có thể sốt cao, nói lắp, buồn ngủ và hôn mê sâu, cuối cùng là dẫn tới tử vong.

Loài ruồi này là nguyên nhân gây ra cái chết của trung bình 10.000 người ở châu Phi.

7. Giun đũa Ascaris

Giun đũa Ascaris là loại giun ký sinh gây nhiễm trùng ruột non. Con người thường bị nhiễm giun đũa khi ăn phải thực phẩm bẩn, chưa được rửa sạch, gọt vỏ,... có chứa trứng giun.

Tỷ lệ tử vong do giun đũa Ascaris ghi nhận phổ biến ở những khu vực có hệ thống xử lý nước thải kém hiệu quả.

Trung bình, có khoảng 2.500 người chết vì loại giun này.

8. Cá sấu

Được mệnh danh là "ông vua đầm lầy", và khiến con người khiếp sợ, song cá sấu chỉ đứng thứ 8 trong danh sách các loài động vật nguy hiểm nhất hành tinh.

Cá sấu có nguồn gốc từ các khu vực nhiệt đới của Australia, châu Phi, châu Á và châu Mỹ, nhưng hầu hết các trường hợp tử vong của con người xảy ra ở các vùng xa xôi tại châu Phi.

Trong đó, cá sấu sông Nile là loài nguy hiểm nhất, chịu trách nhiệm cho hơn 300 vụ tấn công gây tử vong vào người mỗi năm. Ngoài ra trong số 27 loài cá sấu, có tới 7 loài được đánh giá là cực kỳ nguy hiểm đối với con người.

9. Sán dây

Loại ký sinh trùng nhỏ bé nhưng mạnh mẽ này là một trong những loài vật nguy hiểm bậc nhất thế giới. Chúng thường gây ra nhiễm trùng khuẩn cysticercosis hoặc taeniasis.

Sán dây được xem là "kẻ giết người thầm lặng", vì các triệu chứng thường nhẹ hoặc không tồn tại. Cuối cùng, khi đạt số lượng lớn trong cơ thể, loài ký sinh trùng này gây ra rối loạn chức năng cơ quan, co giật, suy giảm hệ thần kinh và tắc nghẽn tiêu hóa.

Những nguồn nhiễm sán dây thường là thông qua thói quen ăn thịt bò hoặc thịt lợn sống, nấu chưa chín.

10. Hà mã

Hà mã là động vật có vú, chủ yếu ăn cỏ. Đây là một trong những loài thú có vú trên cạn lớn nhất và là động vật móng guốc chẵn nặng nhất, dù thấp hơn nhiều so với hươu cao cổ.

Bất chấp dáng vẻ có phần cục mịch và chậm chạp, song hà mã đặc biệt nhanh nhẹn và nguy hiểm. Chúng được coi là những sinh vật hung hăng nhất trên thế giới.

Không một loài thú hoang dã nào ở châu Phi giết người nhiều như những con hà mã. Hằng năm, có trung bình 2.900 người bị giết bởi loài vật này.

Hà mã đặc biệt hung dữ khi bị xâm phạm lãnh thổ và động đến con cái của chúng. Chính vậy thổ dân ở châu Phi rất dễ mất mạng khi vô tình xâm phạm lãnh thổ của hà mã. Chúng sẽ rượt đuổi, kéo họ xuống đầm, cắn nát thuyền của họ.

Minh Khôi

Hé lộ mới nhất về nền văn minh hơn 6000 năm mà sử sách cũng 'khiếp sợ' không dám nhắc đến

Nền văn minh kỳ bí gây chấn động và ảnh hưởng đến thế giới cho đến tận bây giờ nhưng lại không được nhắc đến tên trong sử sách bởi sự 'khủng khiếp' của nó.

Như chúng ta đã biết, ngày nay có rất nhiều nền văn minh được nhiều người biết đến, đặc biệt là 4 nền văn minh cổ đại nổi tiếng nhất: Trung Quốc, Ấn Độ cổ đại, Babylon và Ai Cập cổ đại. Trong số đó, nền văn minh Babylon có liên quan đến nền văn minh mà chúng ta sẽ nói đến. Câu chuyện xảy ra ở vùng Lưỡng Hà rộng lớn của Tây Á. Bốn nghìn năm trước Công nguyên, một nhóm người từ phương Đông đã đến Lưỡng Hà. Tại đây, họ đã tạo ra một nền văn minh gây chấn động và ảnh hưởng đến thế giới cho đến tận bây giờ.

Tuy nhiên, họ là ai và từ đâu đến? Vẫn chưa có câu trả lời rõ ràng, nhưng những người Akkdad sau này đã đặt cho nhóm người này một cái tên: người Sumer, và nền văn minh mà họ tạo ra cũng được gọi là nền văn minh Sumer. Có vẻ như người Sumer không giỏi chiến đấu với thiên nhiên, họ giống như một ngôi sao sáng vô tình rơi xuống trái đất. Người Sumer giỏi trồng trọt.

Những người này đến vùng hạ lưu khô cằn nhưng vẫn màu mỡ của vùng Lưỡng Hà, nơi họ phát minh ra các kỹ thuật tưới tiêu và sử dụng thành công nước từ sông Euphrates và Tigris để tưới cho các cánh đồng. Họ đã phát minh ra mương, công trình chứa nước, sử dụng kênh thoát nước và phát minh ra công nghệ kiểm soát lưu lượng nước tiên tiến. Điều đáng sợ hơn là những công trình này đều được quản lý bởi những người tận tâm. Ngoài ra, người Sumer đã thuần hóa một số lượng lớn động vật hoang dã để giúp họ cày đất và vận chuyển hàng hóa, họ phát minh ra máy cày, học cách cày đất và sử dụng gia súc để làm cỏ.

4000 năm trước Công nguyên, một nhóm người từ phương Đông đã đến Lưỡng Hà. Tại đây, họ đã tạo ra một nền văn minh gây chấn động và ảnh hưởng đến thế giới cho đến tận bây giờ.

Người Sumer rất giỏi trong việc tạo ra từ ngữ. Họ đã tạo ra chữ tượng hình đầu tiên trên thế giới, sau này dần dần phát triển thành chữ viết tượng hình. Trong thời đại mà các khu vực khác trên thế giới vẫn còn dùng dây thừng thắt nút để truyền tải thông tin, hoặc sử dụng tiếng nói bập bẹ, hoặc truyền khẩu, người Sumer đã phát triển một hệ thống chữ viết khổng lồ, và họ sử dụng từ ngữ làm hồ sơ của các bức thư, bài viết, v.v. Sau đó, người Ba Tư đã tiến hóa và cải tiến trên cơ sở chữ viết của người Sumer và hình thành nên chữ viết Ba Tư sau này.

Người Sumer có trình độ toán học cực kỳ cao. Chúng ta có thể hình dung họ thuộc cấp độ nào trong thời đại hơn 6000 năm trước. Họ đã học cách sử dụng phân số, cộng, trừ, nhân, chia và giải phương trình. Đã phát minh ra hệ thập phân, hệ thập lục phân và hệ lục phân. Ví dụ, họ chia vòng tròn thành 360 độ, chia thời gian thành 1 giờ gồm 60 phút và 1 phút gồm 60 giây. Người Sumer thậm chí còn tính toán diện tích của các hình bất thường và thể tích của một số hình nón.

Có vẻ như người Sumer không giỏi chiến đấu với thiên nhiên, họ giống như một ngôi sao sáng vô tình rơi xuống trái đất. Người Sumer giỏi trồng trọt.

Một ví dụ gây sốc là người Sumer 6000 năm trước đã có thể tính được kết quả phép tính gồm 15 chữ số, được viết bằng chữ số Ả Rập: 195,955,200,000,000. Cần hiểu rằng cho đến sau năm 1600 sau Công Nguyên, nhận thức của người Châu Âu về các con số dần dần được chấp nhận vì sự phổ biến của các nhà toán học vĩ đại như René Descartes và Leibniz. Mãi đến thế kỷ thứ nhất, người Châu Âu mới biết đến khái niệm 1.000.000. Vì vậy, người châu Âu thời đó tin rằng nếu có nhiều hơn 1 triệu thì mọi thứ được gọi là vô cực. Vì vậy, thuật ngữ triệu phú lúc bấy giờ ra đời từ đó, vì người ta còn chưa biết đến khái niệm triệu phú chứ chưa nói đến khái niệm hàng chục triệu hay hàng tỷ. Và loại thành tựu toán học này, 6.000 năm trước, người Sumer đã làm rất tốt.

Người Sumer cũng giỏi thiên văn. Bằng cách quan sát mặt trăng, người Sumer chia một năm thành 12 tháng, 6 tháng là 30 ngày, 6 tháng là 29 ngày, tổng cộng 354 ngày trong một năm và sử dụng phương pháp tháng nhuận để bù cho sai số thời gian. Ngoài ra, người Sumer đã tạo ra thuật ngữ "tuần" và định nghĩa 7 ngày là một tuần. Không chỉ vậy, người Sumer thời đó còn có thể phân biệt được đâu là sao, đâu là hành tinh. Người Sumer cũng quan sát quỹ đạo của trái đất quanh mặt trờ. Kiến thức về thiên văn học này khiến Nicolaus Copernicus và Giordano Bruno sau này cũng cảm thấy xấu hổ.